📜
सूत्र परिचय
Hindi
ऐसा मैंने सुना — एक समय भगवान श्रावस्ती में अनाथपिण्डक के जेतवन उद्यान में विहार कर रहे थे। वहाँ भगवान ने भिक्षुओं से कहा, “भिक्षुओं!"
“भदंत”, भिक्षुओं ने भगवान को उत्तर दिया। भगवान ने कहा —
“भिक्षुओं,
भगवान ने ऐसा कहा। हर्षित होकर भिक्षुओं ने भगवान की बात का अभिनंदन किया।
सुत्र समाप्त।
Pali
१७६. एवं मे सुतं – एकं समयं भगवा सावत्थियं विहरति पुब्बारामे मिगारमातुपासादे। अथ खो आयस्मा आनन्दो सायन्हसमयं पटिसल्लाना वुट्ठितो येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्नो खो आयस्मा आनन्दो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘एकमिदं, भन्ते, समयं भगवा सक्केसु विहरति नगरकं नाम सक्यानं निगमो। तत्थ मे, भन्ते, भगवतो सम्मुखा सुतं, सम्मुखा पटिग्गहितं – ‘सुञ्ञताविहारेनाहं, आनन्द, एतरहि बहुलं विहरामी’ति। कच्चि मेतं, भन्ते, सुस्सुतं सुग्गहितं सुमनसिकतं सूपधारित’’न्ति? ‘‘तग्घ ते एतं, आनन्द, सुस्सुतं सुग्गहितं सुमनसिकतं सूपधारितं। पुब्बेपाहं पुब्बेचाहं (सी॰ स्या॰ कं॰ पी॰), आनन्द, एतरहिपि एतरहि च (सब्बत्थ) सुञ्ञताविहारेन बहुलं विहरामि। सेय्यथापि, आनन्द, अयं मिगारमातुपासादो सुञ्ञो हत्थिगवस्सवळवेन, सुञ्ञो जातरूपरजतेन, सुञ्ञो इत्थिपुरिससन्निपातेन अत्थि चेविदं असुञ्ञतं यदिदं – भिक्खुसङ्घं पटिच्च एकत्तं; एवमेव खो, आनन्द, भिक्खु अमनसिकरित्वा गामसञ्ञं, अमनसिकरित्वा मनुस्ससञ्ञं, अरञ्ञसञ्ञं पटिच्च मनसि करोति एकत्तं । तस्स अरञ्ञसञ्ञाय चित्तं पक्खन्दति पसीदति सन्तिट्ठति अधिमुच्चति। सो एवं पजानाति – ‘ये अस्सु दरथा गामसञ्ञं पटिच्च तेध न सन्ति, ये अस्सु दरथा मनुस्ससञ्ञं पटिच्च तेध न सन्ति, अत्थि चेवायं दरथमत्ता यदिदं – अरञ्ञसञ्ञं पटिच्च एकत्त’न्ति। सो ‘सुञ्ञमिदं सञ्ञागतं गामसञ्ञाया’ति पजानाति, ‘सुञ्ञमिदं सञ्ञागतं मनुस्ससञ्ञाया’ति पजानाति, ‘अत्थि चेविदं असुञ्ञतं यदिदं – अरञ्ञसञ्ञं पटिच्च एकत्त’न्ति। इति यञ्हि खो तत्थ न होति तेन तं सुञ्ञं समनुपस्सति, यं पन तत्थ अवसिट्ठं होति तं ‘सन्तमिदं अत्थी’’’ति पजानाति। एवम्पिस्स एसा, आनन्द, यथाभुच्चा अविपल्लत्था परिसुद्धा सुञ्ञतावक्कन्ति भवति।
१७७. ‘‘पुन चपरं, आनन्द, भिक्खु अमनसिकरित्वा मनुस्ससञ्ञं, अमनसिकरित्वा अरञ्ञसञ्ञं, पथवीसञ्ञं पटिच्च मनसि करोति एकत्तं। तस्स पथवीसञ्ञाय चित्तं पक्खन्दति पसीदति सन्तिट्ठति अधिमुच्चति। सेय्यथापि, आनन्द, आसभचम्मं सङ्कुसतेन सुविहतं विगतवलिकं; एवमेव खो, आनन्द, भिक्खु यं इमिस्सा पथविया उक्कूलविक्कूलं नदीविदुग्गं खाणुकण्टकट्ठानं पब्बतविसमं तं सब्बं सब्बं (क॰) अमनसिकरित्वा पथवीसञ्ञं पटिच्च मनसि करोति एकत्तं। तस्स पथवीसञ्ञाय चित्तं पक्खन्दति पसीदति सन्तिट्ठति अधिमुच्चति। सो एवं पजानाति – ‘ये अस्सु दरथा मनुस्ससञ्ञं पटिच्च तेध न सन्ति, ये अस्सु दरथा अरञ्ञसञ्ञं पटिच्च तेध न सन्ति, अत्थि चेवायं दरथमत्ता यदिदं – पथवीसञ्ञं पटिच्च एकत्त’न्ति। सो ‘सुञ्ञमिदं सञ्ञागतं मनुस्ससञ्ञाया’ति पजानाति, ‘सुञ्ञमिदं सञ्ञागतं अरञ्ञसञ्ञाया’ति पजानाति, ‘अत्थि चेविदं असुञ्ञतं यदिदं – पथवीसञ्ञं पटिच्च एकत्त’न्ति। इति यञ्हि खो तत्थ न होति तेन तं सुञ्ञं समनुपस्सति, यं पन तत्थ अवसिट्ठं होति तं ‘सन्तमिदं अत्थी’ति पजानाति। एवम्पिस्स एसा, आनन्द, यथाभुच्चा अविपल्लत्था परिसुद्धा सुञ्ञतावक्कन्ति भवति।
१७८. ‘‘पुन चपरं, आनन्द, भिक्खु अमनसिकरित्वा अरञ्ञसञ्ञं, अमनसिकरित्वा पथवीसञ्ञं, आकासानञ्चायतनसञ्ञं पटिच्च मनसि करोति एकत्तं। तस्स आकासानञ्चायतनसञ्ञाय चित्तं पक्खन्दति पसीदति सन्तिट्ठति अधिमुच्चति। सो एवं पजानाति – ‘ये अस्सु दरथा अरञ्ञसञ्ञं पटिच्च तेध न सन्ति, ये अस्सु दरथा पथवीसञ्ञं पटिच्च तेध न सन्ति, अत्थि चेवायं दरथमत्ता यदिदं – आकासानञ्चायतनसञ्ञं पटिच्च एकत्त’न्ति। सो ‘सुञ्ञमिदं सञ्ञागतं अरञ्ञसञ्ञाया’ति पजानाति, ‘सुञ्ञमिदं सञ्ञागतं पथवीसञ्ञाया’ति पजानाति, ‘अत्थि चेविदं असुञ्ञतं यदिदं – आकासानञ्चायतनसञ्ञं पटिच्च एकत्त’न्ति। इति यञ्हि खो तत्थ न होति तेन तं सुञ्ञं समनुपस्सति, यं पन तत्थ अवसिट्ठं होति तं ‘सन्तमिदं अत्थी’ति पजानाति। एवम्पिस्स एसा, आनन्द , यथाभुच्चा अविपल्लत्था परिसुद्धा सुञ्ञतावक्कन्ति भवति।
१७९. ‘‘पुन चपरं, आनन्द, भिक्खु अमनसिकरित्वा पथवीसञ्ञं, अमनसिकरित्वा आकासानञ्चायतनसञ्ञं, विञ्ञाणञ्चायतनसञ्ञं पटिच्च मनसि करोति एकत्तं। तस्स विञ्ञाणञ्चायतनसञ्ञाय चित्तं पक्खन्दति पसीदति सन्तिट्ठति अधिमुच्चति। सो एवं पजानाति – ‘ये अस्सु दरथा पथवीसञ्ञं पटिच्च तेध न सन्ति, ये अस्सु दरथा आकासानञ्चायतनसञ्ञं पटिच्च तेध न सन्ति, अत्थि चेवायं दरथमत्ता यदिदं – विञ्ञाणञ्चायतनसञ्ञं पटिच्च एकत्त’न्ति। सो ‘सुञ्ञमिदं सञ्ञागतं पथवीसञ्ञाया’ति पजानाति, ‘सुञ्ञमिदं सञ्ञागतं आकासानञ्चायतनसञ्ञाया’ति पजानाति, ‘अत्थि चेविदं असुञ्ञतं यदिदं – विञ्ञाणञ्चायतनसञ्ञं पटिच्च एकत्त’न्ति। इति यञ्हि खो तत्थ न होति तेन तं सुञ्ञं समनुपस्सति, यं पन तत्थ अवसिट्ठं होति तं ‘सन्तमिदं अत्थी’ति पजानाति। एवम्पिस्स एसा, आनन्द, यथाभुच्चा अविपल्लत्था परिसुद्धा सुञ्ञतावक्कन्ति भवति।
१८०. ‘‘पुन चपरं, आनन्द, भिक्खु अमनसिकरित्वा आकासानञ्चायतनसञ्ञं, अमनसिकरित्वा विञ्ञाणञ्चायतनसञ्ञं, आकिञ्चञ्ञायतनसञ्ञं पटिच्च मनसि करोति एकत्तं। तस्स आकिञ्चञ्ञायतनसञ्ञाय चित्तं पक्खन्दति पसीदति सन्तिट्ठति अधिमुच्चति। सो एवं पजानाति – ‘ये अस्सु दरथा आकासानञ्चायतनसञ्ञं पटिच्च तेध न सन्ति, ये अस्सु दरथा विञ्ञाणञ्चायतनसञ्ञं पटिच्च तेध न सन्ति, अत्थि चेवायं दरथमत्ता यदिदं – आकिञ्चञ्ञायतनसञ्ञं पटिच्च एकत्त’न्ति। सो ‘सुञ्ञमिदं सञ्ञागतं आकासानञ्चायतनसञ्ञाया’ति पजानाति, ‘सुञ्ञमिदं सञ्ञागतं विञ्ञाणञ्चायतनसञ्ञाया’ति पजानाति, ‘अत्थि चेविदं असुञ्ञतं यदिदं – आकिञ्चञ्ञायतनसञ्ञं पटिच्च एकत्त’न्ति। इति यञ्हि खो तत्थ न होति तेन तं सुञ्ञं समनुपस्सति, यं पन तत्थ अवसिट्ठं होति तं ‘सन्तमिदं अत्थी’ति पजानाति। एवम्पिस्स एसा, आनन्द, यथाभुच्चा अविपल्लत्था परिसुद्धा सुञ्ञतावक्कन्ति भवति।
१८१. ‘‘पुन चपरं, आनन्द भिक्खु अमनसिकरित्वा विञ्ञाणञ्चायतनसञ्ञं, अमनसिकरित्वा आकिञ्चञ्ञायतनसञ्ञं, नेवसञ्ञानासञ्ञायतनसञ्ञं पटिच्च मनसि करोति एकत्तं। तस्स नेवसञ्ञानासञ्ञायतनसञ्ञाय चित्तं पक्खन्दति पसीदति सन्तिट्ठति अधिमुच्चति। सो एवं पजानाति – ‘ये अस्सु दरथा विञ्ञाणञ्चायतनसञ्ञं पटिच्च तेध न सन्ति, ये अस्सु दरथा आकिञ्चञ्ञायतनसञ्ञं पटिच्च तेध न सन्ति, अत्थि चेवायं दरथमत्ता यदिदं – नेवसञ्ञानासञ्ञायतनसञ्ञं पटिच्च एकत्त’न्ति। सो ‘सुञ्ञमिदं सञ्ञागतं विञ्ञाणञ्चायतनसञ्ञाया’ति पजानाति, ‘सुञ्ञमिदं सञ्ञागतं आकिञ्चञ्ञायतनसञ्ञाया’ति पजानाति, ‘अत्थि चेविदं असुञ्ञतं यदिदं – नेवसञ्ञानासञ्ञायतनसञ्ञं पटिच्च एकत्त’न्ति । इति यञ्हि खो तत्थ न होति तेन तं सुञ्ञं समनुपस्सति, यं पन तत्थ अवसिट्ठं होति तं ‘सन्तमिदं अत्थी’ति पजानाति। एवम्पिस्स एसा, आनन्द, यथाभुच्चा अविपल्लत्था परिसुद्धा सुञ्ञतावक्कन्ति भवति।
१८२. ‘‘पुन चपरं, आनन्द, भिक्खु अमनसिकरित्वा आकिञ्चञ्ञायतनसञ्ञं, अमनसिकरित्वा नेवसञ्ञानासञ्ञायतनसञ्ञं, अनिमित्तं चेतोसमाधिं पटिच्च मनसि करोति एकत्तं। तस्स अनिमित्ते चेतोसमाधिम्हि चित्तं पक्खन्दति पसीदति सन्तिट्ठति अधिमुच्चति। सो एवं पजानाति – ‘ये अस्सु दरथा आकिञ्चञ्ञायतनसञ्ञं पटिच्च तेध न सन्ति, ये अस्सु दरथा नेवसञ्ञानासञ्ञायतनसञ्ञं पटिच्च तेध न सन्ति, अत्थि चेवायं दरथमत्ता यदिदं – इममेव कायं पटिच्च सळायतनिकं जीवितपच्चया’ति । सो ‘सुञ्ञमिदं सञ्ञागतं आकिञ्चञ्ञायतनसञ्ञाया’ति पजानाति, ‘सुञ्ञमिदं सञ्ञागतं नेवसञ्ञानासञ्ञायतनसञ्ञाया’ति पजानाति, ‘अत्थि चेविदं असुञ्ञतं यदिदं – इममेव कायं पटिच्च सळायतनिकं जीवितपच्चया’ति। इति यञ्हि खो तत्थ न होति तेन तं सुञ्ञं समनुपस्सति, यं पन तत्थ अवसिट्ठं होति तं ‘सन्तमिदं अत्थी’ति पजानाति। एवम्पिस्स एसा, आनन्द, यथाभुच्चा अविपल्लत्था परिसुद्धा सुञ्ञतावक्कन्ति भवति।
१८३. ‘‘पुन चपरं, आनन्द, भिक्खु अमनसिकरित्वा आकिञ्चञ्ञायतनसञ्ञं, अमनसिकरित्वा नेवसञ्ञानासञ्ञायतनसञ्ञं, अनिमित्तं चेतोसमाधिं पटिच्च मनसि करोति एकत्तं। तस्स अनिमित्ते चेतोसमाधिम्हि चित्तं पक्खन्दति पसीदति सन्तिट्ठति अधिमुच्चति। सो एवं पजानाति – ‘अयम्पि खो अनिमित्तो चेतोसमाधि अभिसङ्खतो अभिसञ्चेतयितो’। ‘यं खो पन किञ्चि अभिसङ्खतं अभिसञ्चेतयितं तदनिच्चं निरोधधम्म’न्ति पजानाति। तस्स एवं जानतो एवं पस्सतो कामासवापि चित्तं विमुच्चति, भवासवापि चित्तं विमुच्चति, अविज्जासवापि चित्तं विमुच्चति। विमुत्तस्मिं विमुत्तमिति ञाणं होति। ‘खीणा जाति, वुसितं ब्रह्मचरियं, कतं करणीयं, नापरं इत्थत्ताया’ति पजानाति। सो एवं पजानाति – ‘ये अस्सु दरथा कामासवं पटिच्च तेध न सन्ति, ये अस्सु दरथा भवासवं पटिच्च तेध न सन्ति, ये अस्सु दरथा अविज्जासवं पटिच्च तेध न सन्ति, अत्थि चेवायं दरथमत्ता यदिदं – इममेव कायं पटिच्च सळायतनिकं जीवितपच्चया’ति। सो ‘सुञ्ञमिदं सञ्ञागतं कामासवेना’ति पजानाति, ‘सुञ्ञमिदं सञ्ञागतं भवासवेना’ति पजानाति, ‘सुञ्ञमिदं सञ्ञागतं अविज्जासवेना’ति पजानाति, ‘अत्थि चेविदं असुञ्ञतं यदिदं – इममेव कायं पटिच्च सळायतनिकं जीवितपच्चया’ति। इति यञ्हि खो तत्थ न होति तेन तं सुञ्ञं समनुपस्सति, यं पन तत्थ अवसिट्ठं होति तं ‘सन्तमिदं अत्थी’ति पजानाति। एवम्पिस्स एसा, आनन्द, यथाभुच्चा अविपल्लत्था परिसुद्धा परमानुत्तरा सुञ्ञतावक्कन्ति भवति।
१८४. ‘‘येपि हि केचि, आनन्द, अतीतमद्धानं समणा वा ब्राह्मणा वा परिसुद्धं परमानुत्तरं सुञ्ञतं उपसम्पज्ज विहरिंसु, सब्बे ते इमंयेव परिसुद्धं परमानुत्तरं सुञ्ञतं उपसम्पज्ज विहरिंसु। येपि ये (सी॰ पी॰) हि केचि, आनन्द, अनागतमद्धानं समणा वा ब्राह्मणा वा परिसुद्धं परमानुत्तरं सुञ्ञतं उपसम्पज्ज विहरिस्सन्ति, सब्बे ते इमंयेव परिसुद्धं परमानुत्तरं सुञ्ञतं उपसम्पज्ज विहरिस्सन्ति। येपि ये (सी॰ पी॰) हि केचि, आनन्द, एतरहि समणा वा ब्राह्मणा वा परिसुद्धं परमानुत्तरं सुञ्ञतं उपसम्पज्ज विहरन्ति, सब्बे ते इमंयेव परिसुद्धं परमानुत्तरं सुञ्ञतं उपसम्पज्ज विहरन्ति। तस्मातिह, आनन्द, ‘परिसुद्धं परमानुत्तरं सुञ्ञतं उपसम्पज्ज विहरिस्सामा’ति विहरिस्सामीति (पी॰ क॰) – एवञ्हि वो ते (क॰), आनन्द, सिक्खितब्ब’’न्ति।
इदमवोच भगवा। अत्तमनो आयस्मा आनन्दो भगवतो भासितं अभिनन्दीति।
चूळसुञ्ञतसुत्तं निट्ठितं पठमं।