नमो तस्स भगवतो अरहतो सम्मा-सम्बुद्धस्स

✦ ॥ नमो तस्स भगवतो अरहतो सम्मासम्बुद्धस्स ॥ ✦

Hindi

ऐसा मैंने सुना — एक समय भगवान श्रावस्ती में अनाथपिण्डक के जेतवन उद्यान में विहार कर रहे थे। वहाँ भगवान ने भिक्षुओं से कहा, “भिक्षुओं!"

“भदंत”, भिक्षुओं ने भगवान को उत्तर दिया। भगवान ने कहा —

“भिक्षुओं,

भगवान ने ऐसा कहा। हर्षित होकर भिक्षुओं ने भगवान की बात का अभिनंदन किया।

सुत्र समाप्त।

Pali

३२३. एवं मे सुतं – एकं समयं भगवा सावत्थियं विहरति जेतवने अनाथपिण्डिकस्स आरामे। तत्र खो भगवा भिक्खू आमन्तेसि ‘‘भिक्खवो’’ति। ‘‘भदन्ते’’ति ते भिक्खू भगवतो पच्‍चस्सोसुं। भगवा एतदवोच – ‘‘अरणविभङ्गं वो, भिक्खवे, देसेस्सामि। तं सुणाथ, साधुकं मनसि करोथ; भासिस्सामी’’ति। ‘‘एवं, भन्ते’’ति खो ते भिक्खू भगवतो पच्‍चस्सोसुं। भगवा एतदवोच –

‘‘न कामसुखमनुयुञ्‍जेय्य हीनं गम्मं पोथुज्‍जनिकं अनरियं अनत्थसंहितं, न च अत्तकिलमथानुयोगमनुयुञ्‍जेय्य दुक्खं अनरियं अनत्थसंहितं। एते खो, भिक्खवे एते खो (सी॰), एते ते (स्या॰ कं॰ पी॰), उभो अन्ते अनुपगम्म मज्झिमा पटिपदा तथागतेन अभिसम्बुद्धा, चक्खुकरणी ञाणकरणी उपसमाय अभिञ्‍ञाय सम्बोधाय निब्बानाय संवत्तति। उस्सादनञ्‍च जञ्‍ञा, अपसादनञ्‍च जञ्‍ञा; उस्सादनञ्‍च ञत्वा अपसादनञ्‍च ञत्वा नेवुस्सादेय्य, न अपसादेय्य नापसादेय्य (सी॰), धम्ममेव देसेय्य। सुखविनिच्छयं जञ्‍ञा; सुखविनिच्छयं ञत्वा अज्झत्तं सुखमनुयुञ्‍जेय्य। रहोवादं न भासेय्य, सम्मुखा न खीणं नातिखीणं (स्या॰ कं॰ क॰) भणे। अतरमानोव भासेय्य, नो तरमानो। जनपदनिरुत्तिं नाभिनिवेसेय्य, समञ्‍ञं नातिधावेय्याति – अयमुद्देसो अरणविभङ्गस्स।

३२४. ‘‘‘न कामसुखमनुयुञ्‍जेय्य हीनं गम्मं पोथुज्‍जनिकं अनरियं अनत्थसंहितं, न च अत्तकिलमथानुयोगमनुयुञ्‍जेय्य दुक्खं अनरियं अनत्थसंहित’न्ति – इति खो पनेतं वुत्तं; किञ्‍चेतं पटिच्‍च वुत्तं? यो कामपटिसन्धिसुखिनो सोमनस्सानुयोगो हीनो गम्मो पोथुज्‍जनिको अनरियो अनत्थसंहितो, सदुक्खो एसो धम्मो सउपघातो सउपायासो सपरिळाहो; मिच्छापटिपदा। यो कामपटिसन्धिसुखिनो सोमनस्सानुयोगं अननुयोगो हीनं गम्मं पोथुज्‍जनिकं अनरियं अनत्थसंहितं, अदुक्खो एसो धम्मो अनुपघातो अनुपायासो अपरिळाहो; सम्मापटिपदा। यो अत्तकिलमथानुयोगो दुक्खो अनरियो अनत्थसंहितो, सदुक्खो एसो धम्मो सउपघातो सउपायासो सपरिळाहो; मिच्छापटिपदा। यो अत्तकिलमथानुयोगं अननुयोगो दुक्खं अनरियं अनत्थसंहितं, अदुक्खो एसो धम्मो अनुपघातो अनुपायासो अपरिळाहो; सम्मापटिपदा। ‘न कामसुखमनुयुञ्‍जेय्य हीनं गम्मं पोथुज्‍जनिकं अनरियं अनत्थसंहितं, न च अत्तकिलमथानुयोगं अनुयुञ्‍जेय्य दुक्खं अनरियं अनत्थसंहित’न्ति – इति यं तं वुत्तं इदमेतं पटिच्‍च वुत्तं।

३२५. ‘‘‘एते खो उभो अन्ते अनुपगम्म मज्झिमा पटिपदा तथागतेन अभिसम्बुद्धा, चक्खुकरणी ञाणकरणी उपसमाय अभिञ्‍ञाय सम्बोधाय निब्बानाय संवत्तती’ति – इति खो पनेतं वुत्तं। किञ्‍चेतं पटिच्‍च वुत्तं? अयमेव अरियो अट्ठङ्गिको मग्गो, सेय्यथिदं – सम्मादिट्ठि , सम्मासङ्कप्पो, सम्मावाचा, सम्माकम्मन्तो, सम्माआजीवो, सम्मावायामो, सम्मासति, सम्मासमाधि। ‘एते खो उभो अन्ते अनुपगम्म मज्झिमा पटिपदा तथागतेन अभिसम्बुद्धा, चक्खुकरणी ञाणकरणी उपसमाय अभिञ्‍ञाय सम्बोधाय निब्बानाय संवत्तती’ति – इति यं तं वुत्तं, इदमेतं पटिच्‍च वुत्तं।

३२६. ‘‘‘उस्सादनञ्‍च जञ्‍ञा, अपसादनञ्‍च जञ्‍ञा; उस्सादनञ्‍च ञत्वा अपसादनञ्‍च ञत्वा नेवुस्सादेय्य, न अपसादेय्य, धम्ममेव देसेय्या’ति – इति खो पनेतं वुत्तं। किञ्‍चेतं पटिच्‍च वुत्तं? कथञ्‍च, भिक्खवे, उस्सादना च होति अपसादना च, नो च धम्मदेसना? ‘ये कामपटिसन्धिसुखिनो सोमनस्सानुयोगं अनुयुत्ता हीनं गम्मं पोथुज्‍जनिकं अनरियं अनत्थसंहितं, सब्बे ते सदुक्खा सउपघाता सउपायासा सपरिळाहा मिच्छापटिपन्‍ना’ति – इति वदं इति परं (क॰) इत्थेके अपसादेति।

‘‘‘ये कामपटिसन्धिसुखिनो सोमनस्सानुयोगं अननुयुत्ता हीनं गम्मं पोथुज्‍जनिकं अनरियं अनत्थसंहितं, सब्बे ते अदुक्खा अनुपघाता अनुपायासा अपरिळाहा सम्मापटिपन्‍ना’ति – इति वदं इत्थेके उस्सादेति।

‘‘‘ये अत्तकिलमथानुयोगं अनुयुत्ता दुक्खं अनरियं अनत्थसंहितं, सब्बे ते सदुक्खा सउपघाता सउपायासा सपरिळाहा मिच्छापटिपन्‍ना’ति – इति वदं इत्थेके अपसादेति।

‘‘‘ये अत्तकिलमथानुयोगं अननुयुत्ता दुक्खं अनरियं अनत्थसंहितं, सब्बे ते अदुक्खा अनुपघाता अनुपायासा अपरिळाहा सम्मापटिपन्‍ना’ति – इति वदं इत्थेके उस्सादेति।

‘‘‘येसं केसञ्‍चि भवसंयोजनं अप्पहीनं, सब्बे ते सदुक्खा सउपघाता सउपायासा सपरिळाहा मिच्छापटिपन्‍ना’ति – इति वदं इत्थेके अपसादेति।

‘‘‘येसं केसञ्‍चि भवसंयोजनं पहीनं, सब्बे ते अदुक्खा अनुपघाता अनुपायासा अपरिळाहा सम्मापटिपन्‍ना’ति – इति वदं इत्थेके उस्सादेति। एवं खो, भिक्खवे, उस्सादना च होति अपसादना च, नो च धम्मदेसना।

३२७. ‘‘कथञ्‍च, भिक्खवे, नेवुस्सादना होति न अपसादना, धम्मदेसना च धम्मदेसनाव (स्या॰ कं॰)? ‘ये कामपटिसन्धिसुखिनो सोमनस्सानुयोगं अनुयुत्ता हीनं गम्मं पोथुज्‍जनिकं अनरियं अनत्थसंहितं, सब्बे ते सदुक्खा सउपघाता सउपायासा सपरिळाहा मिच्छापटिपन्‍ना’ति – न एवमाह। ‘अनुयोगो च खो, सदुक्खो एसो धम्मो सउपघातो सउपायासो सपरिळाहो; मिच्छापटिपदा’ति – इति वदं धम्ममेव देसेति।

‘‘‘ये कामपटिसन्धिसुखिनो सोमनस्सानुयोगं अननुयुत्ता हीनं गम्मं पोथुज्‍जनिकं अनरियं अनत्थसंहितं, सब्बे ते अदुक्खा अनुपघाता अनुपायासा अपरिळाहा सम्मापटिपन्‍ना’ति – न एवमाह। ‘अननुयोगो च खो, अदुक्खो एसो धम्मो अनुपघातो अनुपायासो अपरिळाहो; सम्मापटिपदा’ति – इति वदं धम्ममेव देसेति।

‘‘‘ये अत्तकिलमथानुयोगं अनुयुत्ता दुक्खं अनरियं अनत्थसंहितं, सब्बे ते सदुक्खा सउपघाता सउपायासा सपरिळाहा मिच्छापटिपन्‍ना’ति – न एवमाह। ‘अनुयोगो च खो , सदुक्खो एसो धम्मो सउपघातो सउपायासो सपरिळाहो; मिच्छापटिपदा’ति – इति वदं धम्ममेव देसेति।

‘‘‘ये अत्तकिलमथानुयोगं अननुयुत्ता दुक्खं अनरियं अनत्थसंहितं, सब्बे ते अदुक्खा अनुपघाता अनुपायासा अपरिळाहा सम्मापटिपन्‍ना’ति – न एवमाह। ‘अननुयोगो च खो, अदुक्खो एसो धम्मो अनुपघातो अनुपायासो अपरिळाहो; सम्मापटिपदा’ति – इति वदं धम्ममेव देसेति।

‘‘‘येसं केसञ्‍चि भवसंयोजनं अप्पहीनं, सब्बे ते सदुक्खा सउपघाता सउपायासा सपरिळाहा मिच्छापटिपन्‍ना’ति – न एवमाह । ‘भवसंयोजने च खो अप्पहीने भवोपि अप्पहीनो होती’ति – इति वदं धम्ममेव देसेति।

‘‘‘येसं केसञ्‍चि भवसंयोजनं पहीनं, सब्बे ते अदुक्खा अनुपघाता अनुपायासा अपरिळाहा सम्मापटिपन्‍ना’ति – न एवमाह। ‘भवसंयोजने च खो पहीने भवोपि पहीनो होती’ति – इति वदं धम्ममेव देसेति। एवं खो, भिक्खवे, नेवुस्सादना होति न अपसादना, धम्मदेसना च। ‘उस्सादनञ्‍च जञ्‍ञा, अपसादनञ्‍च जञ्‍ञा; उस्सादनञ्‍च ञत्वा अपसादनञ्‍च ञत्वा नेवुस्सादेय्य, न अपसादेय्य, धम्ममेव देसेय्या’ति – इति यं तं वुत्तं इदमेतं पटिच्‍च वुत्तं।

३२८. ‘‘‘सुखविनिच्छयं जञ्‍ञा; सुखविनिच्छयं ञत्वा अज्झत्तं सुखमनुयुञ्‍जेय्या’ति – इति खो पनेतं वुत्तं। किञ्‍चेतं पटिच्‍च वुत्तं? पञ्‍चिमे, भिक्खवे, कामगुणा। कतमे पञ्‍च? चक्खुविञ्‍ञेय्या रूपा इट्ठा कन्ता मनापा पियरूपा कामूपसंहिता रजनीया, सोतविञ्‍ञेय्या सद्दा… घानविञ्‍ञेय्या गन्धा… जिव्हाविञ्‍ञेय्या रसा… कायविञ्‍ञेय्या फोट्ठब्बा इट्ठा कन्ता मनापा पियरूपा कामूपसंहिता रजनीया – इमे खो, भिक्खवे, पञ्‍च कामगुणा। यं खो, भिक्खवे, इमे पञ्‍च कामगुणे पटिच्‍च उप्पज्‍जति सुखं सोमनस्सं इदं वुच्‍चति कामसुखं मीळ्हसुखं पुथुज्‍जनसुखं अनरियसुखं। ‘न आसेवितब्बं, न भावेतब्बं, न बहुलीकातब्बं, भायितब्बं एतस्स सुखस्सा’ति – वदामि। इध , भिक्खवे, भिक्खु विविच्‍चेव कामेहि विविच्‍च अकुसलेहि धम्मेहि सवितक्‍कं सविचारं विवेकजं पीतिसुखं पठमं झानं उपसम्पज्‍ज विहरति। वितक्‍कविचारानं वूपसमा अज्झत्तं सम्पसादनं चेतसो एकोदिभावं अवितक्‍कं अविचारं समाधिजं पीतिसुखं दुतियं झानं उपसम्पज्‍ज विहरति। पीतिया च विरागा उपेक्खको च विहरति…पे॰… ततियं झानं… चतुत्थं झानं उपसम्पज्‍ज विहरति। इदं वुच्‍चति नेक्खम्मसुखं पविवेकसुखं उपसमसुखं सम्बोधिसुखं। ‘आसेवितब्बं, भावेतब्बं, बहुलीकातब्बं, न भायितब्बं एतस्स सुखस्सा’ति – वदामि । ‘सुखविनिच्छयं जञ्‍ञा ; सुखविनिच्छयं ञत्वा अज्झत्तं सुखमनुयुञ्‍जेय्या’ति – इति यं तं वुत्तं इदमेतं पटिच्‍च वुत्तं।

३२९. ‘‘‘रहोवादं न भासेय्य, सम्मुखा न खीणं भणे’ति – इति खो पनेतं वुत्तं। किञ्‍चेतं पटिच्‍च वुत्तं? तत्र, भिक्खवे, यं जञ्‍ञा रहोवादं अभूतं अतच्छं अनत्थसंहितं ससक्‍कं सम्पत्तं (क॰) तं रहोवादं न भासेय्य। यम्पि जञ्‍ञा रहोवादं भूतं तच्छं अनत्थसंहितं तस्सपि सिक्खेय्य अवचनाय। यञ्‍च खो जञ्‍ञा रहोवादं भूतं तच्छं अत्थसंहितं तत्र कालञ्‍ञू अस्स तस्स रहोवादस्स वचनाय। तत्र, भिक्खवे, यं जञ्‍ञा सम्मुखा खीणवादं अभूतं अतच्छं अनत्थसंहितं ससक्‍कं तं सम्मुखा खीणवादं न भासेय्य। यम्पि जञ्‍ञा सम्मुखा खीणवादं भूतं तच्छं अनत्थसंहितं तस्सपि सिक्खेय्य अवचनाय। यञ्‍च खो जञ्‍ञा सम्मुखा खीणवादं भूतं तच्छं अत्थसंहितं तत्र कालञ्‍ञू अस्स तस्स सम्मुखा खीणवादस्स वचनाय। ‘रहोवादं न भासेय्य, सम्मुखा न खीणं भणे’ति – इति यं तं वुत्तं, इदमेतं पटिच्‍च वुत्तं।

३३०. ‘‘‘अतरमानोव भासेय्य नो तरमानो’ति – इति खो पनेतं वुत्तं। किञ्‍चेतं पटिच्‍च वुत्तं? तत्र, भिक्खवे, तरमानस्स भासतो कायोपि किलमति, चित्तम्पि उपहञ्‍ञति ऊहञ्‍ञति (सी॰), सरोपि उपहञ्‍ञति ऊहञ्‍ञति (सी॰), कण्ठोपि आतुरीयति, अविसट्ठम्पि होति अविञ्‍ञेय्यं तरमानस्स भासितं। तत्र, भिक्खवे, अतरमानस्स भासतो कायोपि न किलमति, चित्तम्पि न उपहञ्‍ञति, सरोपि न उपहञ्‍ञति, कण्ठोपि न आतुरीयति, विसट्ठम्पि होति विञ्‍ञेय्यं अतरमानस्स भासितं। ‘अतरमानोव भासेय्य, नो तरमानो’ति – इति यं तं वुत्तं, इदमेतं पटिच्‍च वुत्तं।

३३१. ‘‘‘जनपदनिरुत्तिं नाभिनिवेसेय्य, समञ्‍ञं नातिधावेय्या’ति – इति खो पनेतं वुत्तं। किञ्‍चेतं पटिच्‍च वुत्तं? कथञ्‍च, भिक्खवे, जनपदनिरुत्तिया च अभिनिवेसो होति समञ्‍ञाय च अतिसारो? इध, भिक्खवे, तदेवेकच्‍चेसु जनपदेसु ‘पाती’ति सञ्‍जानन्ति, ‘पत्त’न्ति सञ्‍जानन्ति , ‘वित्त’न्ति विट्ठन्ति (स्या॰ कं॰) सञ्‍जानन्ति, ‘सराव’न्ति सञ्‍जानन्ति ‘धारोप’न्ति हरोसन्ति (स्या॰ कं॰) सञ्‍जानन्ति, ‘पोण’न्ति सञ्‍जानन्ति, ‘पिसीलव’न्ति पिसीलन्ति (सी॰ पी॰), पिपिलन्ति (स्या॰ कं॰) सञ्‍जानन्ति। इति यथा यथा नं तेसु तेसु जनपदेसु सञ्‍जानन्ति तथा तथा थामसा परामासा परामस्स (सी॰) अभिनिविस्स वोहरति – ‘इदमेव सच्‍चं , मोघमञ्‍ञ’न्ति। एवं खो, भिक्खवे, जनपदनिरुत्तिया च अभिनिवेसो होति समञ्‍ञाय च अतिसारो।

३३२. ‘‘कथञ्‍च, भिक्खवे, जनपदनिरुत्तिया च अनभिनिवेसो होति समञ्‍ञाय च अनतिसारो? इध, भिक्खवे, तदेवेकच्‍चेसु जनपदेसु ‘पाती’ति सञ्‍जानन्ति, ‘पत्त’न्ति सञ्‍जानन्ति, ‘वित्त’न्ति सञ्‍जानन्ति, ‘सराव’न्ति सञ्‍जानन्ति, ‘धारोप’न्ति सञ्‍जानन्ति, ‘पोण’न्ति सञ्‍जानन्ति, ‘पिसीलव’न्ति सञ्‍जानन्ति। इति यथा यथा नं तेसु तेसु जनपदेसु सञ्‍जानन्ति ‘इदं किर मे इदं किर ते च (क॰) आयस्मन्तो सन्धाय वोहरन्ती’ति तथा तथा वोहरति अपरामसं। एवं खो, भिक्खवे, जनपदनिरुत्तिया च अनभिनिवेसो होति, समञ्‍ञाय च अनतिसारो। ‘जनपदनिरुत्तिं नाभिनिवेसेय्य समञ्‍ञं नातिधावेय्या’ति – इति यं तं वुत्तं, इदमेतं पटिच्‍च वुत्तं।

३३३. ‘‘तत्र, भिक्खवे, यो कामपटिसन्धिसुखिनो सोमनस्सानुयोगो हीनो गम्मो पोथुज्‍जनिको अनरियो अनत्थसंहितो, सदुक्खो एसो धम्मो सउपघातो सउपायासो सपरिळाहो; मिच्छापटिपदा। तस्मा एसो धम्मो सरणो। तत्र, भिक्खवे, यो कामपटिसन्धिसुखिनो सोमनस्सानुयोगं अननुयोगो हीनं गम्मं पोथुज्‍जनिकं अनरियं अनत्थसंहितं, अदुक्खो एसो धम्मो अनुपघातो अनुपायासो अपरिळाहो; सम्मापटिपदा। तस्मा एसो धम्मो अरणो।

३३४. ‘‘तत्र, भिक्खवे, यो अत्तकिलमथानुयोगो दुक्खो अनरियो अनत्थसंहितो, सदुक्खो एसो धम्मो सउपघातो सउपायासो सपरिळाहो; मिच्छापटिपदा। तस्मा एसो धम्मो सरणो। तत्र, भिक्खवे, यो अत्तकिलमथानुयोगं अननुयोगो दुक्खं अनरियं अनत्थसंहितं, अदुक्खो एसो धम्मो अनुपघातो अनुपायासो अपरिळाहो; सम्मापटिपदा। तस्मा एसो धम्मो अरणो।

३३५. ‘‘तत्र, भिक्खवे, यायं मज्झिमा पटिपदा तथागतेन अभिसम्बुद्धा, चक्खुकरणी ञाणकरणी उपसमाय अभिञ्‍ञाय सम्बोधाय निब्बानाय संवत्तति, अदुक्खो एसो धम्मो अनुपघातो अनुपायासो अपरिळाहो; सम्मापटिपदा । तस्मा एसो धम्मो अरणो।

३३६. ‘‘तत्र , भिक्खवे, यायं उस्सादना च अपसादना च नो च धम्मदेसना, सदुक्खो एसो धम्मो सउपघातो सउपायासो सपरिळाहो; मिच्छापटिपदा। तस्मा एसो धम्मो सरणो। तत्र, भिक्खवे, यायं नेवुस्सादना च न अपसादना च धम्मदेसना च, अदुक्खो एसो धम्मो अनुपघातो अनुपायासो अपरिळाहो; सम्मापटिपदा। तस्मा एसो धम्मो अरणो।

३३७. ‘‘तत्र, भिक्खवे, यमिदं कामसुखं मीळ्हसुखं पोथुज्‍जनसुखं अनरियसुखं , सदुक्खो एसो धम्मो सउपघातो सउपायासो सपरिळाहो; मिच्छापटिपदा। तस्मा एसो धम्मो सरणो। तत्र, भिक्खवे, यमिदं नेक्खम्मसुखं पविवेकसुखं उपसमसुखं सम्बोधिसुखं, अदुक्खो एसो धम्मो अनुपघातो अनुपायासो अपरिळाहो; सम्मापटिपदा। तस्मा एसो धम्मो अरणो।

३३८. ‘‘तत्र, भिक्खवे, य्वायं रहोवादो अभूतो अतच्छो अनत्थसंहितो, सदुक्खो एसो धम्मो सउपघातो सउपायासो सपरिळाहो; मिच्छापटिपदा। तस्मा एसो धम्मो सरणो। तत्र, भिक्खवे, य्वायं रहोवादो भूतो तच्छो अनत्थसंहितो, सदुक्खो एसो धम्मो सउपघातो सउपायासो सपरिळाहो; मिच्छापटिपदा। तस्मा एसो धम्मो सरणो। तत्र, भिक्खवे, य्वायं रहोवादो भूतो तच्छो अत्थसंहितो, अदुक्खो एसो धम्मो अनुपघातो अनुपायासो अपरिळाहो; सम्मापटिपदा। तस्मा एसो धम्मो अरणो।

३३९. ‘‘तत्र , भिक्खवे, य्वायं सम्मुखा खीणवादो अभूतो अतच्छो अनत्थसंहितो, सदुक्खो एसो धम्मो सउपघातो सउपायासो सपरिळाहो; मिच्छापटिपदा। तस्मा एसो धम्मो सरणो। तत्र, भिक्खवे, य्वायं सम्मुखा खीणवादो भूतो तच्छो अनत्थसंहितो, सदुक्खो एसो धम्मो सउपघातो सउपायासो सपरिळाहो; मिच्छापटिपदा। तस्मा एसो धम्मो सरणो। तत्र, भिक्खवे, य्वायं सम्मुखा खीणवादो भूतो तच्छो अत्थसंहितो, अदुक्खो एसो धम्मो अनुपघातो अनुपायासो अपरिळाहो; सम्मापटिपदा। तस्मा एसो धम्मो अरणो।

३४०. ‘‘तत्र, भिक्खवे, यमिदं तरमानस्स भासितं, सदुक्खो एसो धम्मो सउपघातो सउपायासो सपरिळाहो; मिच्छापटिपदा। तस्मा एसो धम्मो सरणो। तत्र, भिक्खवे , यमिदं अतरमानस्स भासितं, अदुक्खो एसो धम्मो अनुपघातो अनुपायासो अपरिळाहो; सम्मापटिपदा। तस्मा एसो धम्मो अरणो।

३४१. ‘‘तत्र, भिक्खवे, य्वायं जनपदनिरुत्तिया च अभिनिवेसो समञ्‍ञाय च अतिसारो, सदुक्खो एसो धम्मो सउपघातो सउपायासो सपरिळाहो; मिच्छापटिपदा। तस्मा एसो धम्मो सरणो। तत्र भिक्खवे, य्वायं जनपदनिरुत्तिया च अनभिनिवेसो समञ्‍ञाय च अनतिसारो, अदुक्खो एसो धम्मो अनुपघातो अनुपायासो अपरिळाहो; सम्मापटिपदा। तस्मा एसो धम्मो अरणो।

‘‘तस्मातिह, भिक्खवे, ‘सरणञ्‍च धम्मं जानिस्साम, अरणञ्‍च धम्मं जानिस्साम; सरणञ्‍च धम्मं ञत्वा अरणञ्‍च धम्मं ञत्वा अरणपटिपदं पटिपज्‍जिस्सामा’ति एवञ्हि वो, भिक्खवे, सिक्खितब्बं। सुभूति च पन, भिक्खवे, कुलपुत्तो अरणपटिपदं पटिपन्‍नो’’ति।

इदमवोच भगवा। अत्तमना ते भिक्खू भगवतो भासितं अभिनन्दुन्ति।

अरणविभङ्गसुत्तं निट्ठितं नवमं।