धज्जग सुत्त भय और चिंता को दूर करने वाला महत्वपूर्ण उपदेश है। बुद्ध ने इसे उन भिक्षुओं के लिए कहा था जो जंगल में ध्यान करते समय डर महसूस करते थे—रात के अंधेरे में अजीब आवाज़ें, जंगली जानवरों की हलचल और अदृश्य शक्तियों का भय उन्हें परेशान करता था। ऐसे में, जब मन उद्विग्न हो और रोंगटे खड़े हो जाएँ, तो बुद्ध ने बुद्ध, धम्म और संघ की शरण लेने का मार्ग बताया।
जैसे युद्ध में योद्धा को ऊँचा ध्वज शक्ति देता है, वैसे ही इस स्मरण से साधक निडर हो जाता है। गृहस्थ भी इसे भय, चिंता, बीमारी, यात्रा में असुरक्षा, या घर की अशांति के समय पढ़ सकते हैं। यह सुत्त हमें सिखाता है कि भय से भागना नहीं, बल्कि श्रद्धा और आत्मविश्वास से उसका सामना करना चाहिए।
एवं मे सुतं — एकं समयं भगवा सावत्थियं विहरति जेतवने अनाथपिण्डिकस्स आरामे। तत्र खो भगवा भिक्खू आमन्तेसि, “भिक्खवो”ति.
“भदन्ते”ति ते भिक्खू भगवतो पच्चस्सोसुं.
भगवा एतदवोच –
“भूतपुब्बं, भिक्खवे, देवासुरसङगामो समुपब्यूळ्हो अहोसि. अथ खो, भिक्खवे, सक्को देवानमिन्दो देवे तावतिंसे आमन्तेसि – ‘सचे, मारिसा, देवानं सङगामगतानं उप्पज्जेय्य भयं वा छम्भितत्तं वा लोमहंसो वा, ममेव तस्मिं समये धजग्गं उल्लोकेय्याथ. ममञ्हि वो धजग्गं उल्लोकयतं यं भविस्सति भयं वा छम्भितत्तं वा लोमहंसो वा, सो पहीयिस्सति’.
‘नो चे मे धजग्गं उल्लोकेय्याथ, अथ पजापतिस्स देवराजस्स धजग्गं उल्लोकेय्याथ. पजापतिस्स हि वो देवराजस्स धजग्गं उल्लोकयतं यं भविस्सति भयं वा छम्भितत्तं वा लोमहंसो वा, सो पहीयिस्सति’.
‘नो चे पजापतिस्स देवराजस्स धजग्गं उल्लोकेय्याथ, अथ वरुणस्स देवराजस्स धजग्गं उल्लोकेय्याथ. वरुणस्स हि वो देवराजस्स धजग्गं उल्लोकयतं यं भविस्सति भयं वा छम्भितत्तं वा लोमहंसो वा, सो पहीयिस्सति’.
‘नो चे वरुणस्स देवराजस्स धजग्गं उल्लोकेय्याथ, अथ ईसानस्स देवराजस्स धजग्गं उल्लोकेय्याथ. ईसानस्स हि वो देवराजस्स धजग्गं उल्लोकयतं यं भविस्सति भयं वा छम्भितत्तं वा लोमहंसो वा, सो पहीयिस्सतीति.’
तं खो पन, भिक्खवे, सक्कस्स वा देवानमिन्दस्स धजग्गं उल्लोकयतं, पजापतिस्स वा देवराजस्स धजग्गं उल्लोकयतं, वरुणस्स वा देवराजस्स धजग्गं उल्लोकयतं, ईसानस्स वा देवराजस्स धजग्गं उल्लोकयतं यं भविस्सति भयं वा छम्भितत्तं वा लोमहंसो वा, सो पहीयेथापि नोपि पहीयेथ।
तं किस्स हेतु? सक्को हि, भिक्खवे, देवानमिन्दो अवीतरागो अवीतदोसो अवीतमोहो भीरु छम्भी उत्रासी पलायीति.
अहञ्च खो, भिक्खवे, एवं वदामि – ‘सचे तुम्हाकं, भिक्खवे, अरञ्ञगतानं वा रुक्खमूलगतानं वा सुञ्ञागारगतानं वा उप्पज्जेय्य भयं वा छम्भितत्तं वा लोमहंसो वा, ममेव तस्मिं समये अनुस्सरेय्याथ –
‛इतिपि सो भगवा अरहं सम्मासम्बुद्धो विज्जाचरणसम्पन्नो सुगतो लोकविदू अनुत्तरो पुरिसदम्मसारथि सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवा’ति.
ममञ्हि वो, भिक्खवे, अनुस्सरतं यं भविस्सति भयं वा छम्भितत्तं वा लोमहंसो वा, सो पहीयिस्सति।
नो चे मं अनुस्सरेय्याथ, अथ धम्मं अनुस्सरेय्याथ –
‘स्वाक्खातो भगवता धम्मो सन्दिट्ठिको अकालिको एहिपस्सिको ओपनेय्यिको पच्चत्तं वेदितब्बो विञ्ञूही’ति.
धम्मञ्हि वो, भिक्खवे, अनुस्सरतं यं भविस्सति भयं वा छम्भितत्तं वा लोमहंसो वा, सो पहीयिस्सति.
नो चे धम्मं अनुस्सरेय्याथ, अथ सङघं अनुस्सरेय्याथ –
‘सुप्पटिपन्नो भगवतो सावकसङघो उजुप्पटिपन्नो भगवतो सावकसङघो ञायप्पटिपन्नो भगवतो सावकसङघो सामीचिप्पटिपन्नो भगवतो सावकसङघो, यदिदं चत्तारि पुरिसयुगानि अट्ठ पुरिसपुग्गला एस भगवतो सावकसङघो, आहुनेय्यो पाहुनेय्यो दक्खिणेय्यो अञ्जलिकरणीयो अनुत्तरं पुञ्ञक्खेत्तं लोकस्सा’ति.’
सङघञ्हि वो, भिक्खवे, अनुस्सरतं यं भविस्सति भयं वा छम्भितत्तं वा लोमहंसो वा, सो पहीयिस्सति.
तं किस्स हेतु? तथागतो हि, भिक्खवे, अरहं सम्मासम्बुद्धो वीतरागो वीतदोसो वीतमोहो अभीरु अच्छम्भी अनुत्रासी अपलायीति”
इदमवोच भगवा.
इदं वत्वान सुगतो अथापरं एतदवोच सत्था –